Tomislav Krsmanović: Kaznena psihijatrija - KO JE OVDE LUD?

VERBALNI DELIKT I DUŠEVNO OBOLJENJE

Autor: Tomislav Krsmanović

1. U v o d

U nekim bivšim socijalističkim državama Istočne Evrope, uključujući I SFR Jugoslaviju, bivsi SSSR, u poslednjim dekadama njihovog postojanja, postojala je sklonost da se rastući trend političke disidencije tretira kao opasna društvena snaga, koju po svaku cenu treba onemogućiti, uključujući u to i psihijatriju.

Sve brojniji disidenti i borci za ljudska prava u ovim zemljama su sa najboljim namerama ukazivali na galopirajuću krizu i na njene uzroke, i predviđali sadašnji porazni ishod. Zahtevali su da se propusti i greške otklone, da se spreči "lakirovka" (ulepšavanje) i dozvoli kritika negativnih pojava, društvo popravi i tako izađe iz dekadencije.

Umesto da budu ispravno shvaćeni i njihova dobronamerna i često konstruktivna mišljenja budu uzeta u obzir, njih su slali u zatvore, isterivali sa posla, izlagali ih, kao i njihove porodice, svakojakim oblicima diskriminacije i represije.

A mnoge su predavali u ruke režimskih psihijatara, koji su ih na montiranim sudskim procesima i na osnovu netačnih psihijatrijskih dijagnoza, proglašavali teškim duševnim bolesnicima opasnim po okolinu i društvo i slali ih u psihijatrijske bolnice na neodređeno vreme.

Ondašnji vlastodršci su bili duboko ubeđeni da su njihova ostvarenja bila izuzetna i da je ondašnji sistem bio izuzetno patriotski i pravičan, te su bili skloni da one koji ih kritikuju procenjuju kao zlonamerne neprijatelje, izdajnike i strane plaćenike koji žele da im otmu vlast.

Ili pak, jednostavno, to su pojedinci koji nemaju racionalne kriterijume, čija mišljenja su izopačena i pogrešna, što je po njima posledica duševne bolesti. U ondašnjim državama je bilo prisutno uverenje, da oni koji se suprotstavljaju svemoćnoj državi, pogrešno procenjuju stvarnost i svoje lične mogućnosti i da je već sama ova činjenica dokaz da nisu duševno zdravi. Režimski psihijatri su takve disidente podvrgavali psihijatrijskim ekspertizama, kojom prilikom su ih krivotvoreći činjenice, lažno predstavljali da boluju od manije veličine, ideja vizionarstva i reformatorstva, ili pak da je njihovo ponašanje nekonvencionalno, ili da su agresivni duševni bolesnici koji mogu ugroziti nečiju ličnu bezbednost ili imovinsku sigurnost. Kvalifikujući ih kao takve opasnim po okolinu i društvo, slali su ih u psihijatrijske bolnice, navodno na lečenje. Oni su ponekad tamo ostajali i više godina u teškim uslovima, izlagani neindiciranoj farmaceutici, injekcijama, ili pak mučeni elektro i insulinskim šokovima, podvrgavani zastrašivanjima, izgladnjivanju, procedurama pranja mozga i modifikacije ličnosti. I odakle su izlazili oštećenog duševnog i organskog zdravlja, a mnogi su tamo i umrli.

Ako se danas analiziraju mišljenja ondašnjih boraca za ljudska prava zbog kojih su slati u psihijatrijske bolnice kao navodni teški duševni bolesnici, vidi se da su oni ćesto bili potpuno u pravu. Tako, npr. u Presudi Suda u Sarajevu iz 1971 godine, izrečenoj Radomiru Veljkoviću (1926) ondašnjem pukovniku JNA i profesoru Vojne akademije u Sarajevu, koji je zbog svojih verbalnih kritika i nenasilnog izražavanja svojih mišljenja, proglašen duševnim bolesnikom opasnim po okolinu i društvo i proveo po kazni 17 godina u beogradskoj zatvorskoj psihijatrijskoj bolnici (proglašen je od strane Amnesty International, London, za "zatvorenika savesti"), stoji doslovce: "okrivljeni tvrdi da se zakoni masovno krše, da su zavladali nepotizam i korupcija, da se ljudska prava masovno krše, i da to vodi ubrzanoj i rastućoj opasnoj društvenoj krizi i raspadu države, da slabi vojnu i odbrambenu moć države. Iznoseći ovakve neistine je počinio krivična dela klevete države i njenih organa i neprijateljske propagande". Dalje se navodi da je ova krivična dela počinio u stanju teškog duševnog oboljenja, da nije svestan svojih postupaka, te da se šalje na lečenje. Očigledno da je on bio potpuno u pravu, i da su takvi, sve brojniji dobronamerni glasovi bili saslušani i sprovedene korekcije, da ne bi ni došlo do sadašnjeg poraznog ishoda.

Praksa konfiniranja političkih neistomišljenika je bila prisutna u ovim društvima od njihovog nastanka, ali je iz godine u godinu sve više uzimala maha, da bi poslednjih decenija ovih država, u pojedinim od njih ova praksa bila raširena, uključujući i SFRJ. Bilo je edifikovano posebno zakonodavstvo za ove svrhe i stvorene specijalne psihijatrijske bolnice za ovakve političke neistomišljenike.

Ovakve prakse u ovim zemljama su bile vrlo efikasno ukrivane od prepoznavanja građana i javnosti, kako domaće tako i strane, počinioci su bili toliko uspešni u ukrivanju, da su uspevali obično da i rodbinu obmanu i njihove bližnje i da im žrtve ovakvih zloupotreba lažno predstave kao "bolesnike". Uprkos ukrivanja, vremenom je ova blokada istine probijena, a zaprepašćene domaća i strana javnost su počele da saznaju za raširenost ovakvih praksi. Ovaj trend razotkrivanja ovih zloupotreba je sve više uzimao maha od 1970-ih godina, uporedo sa razvojem disidentskog pokreta, da bi kulminirao sredinom 1980-ih godina. Pojedinim od ovih država je bilo zaprećeno da će biti iskljućene iz članstva u Svetskoj asocijaciji psihijatrije, ukoliko svoje postupke i zakonodavstva iz oblasti psihijatrije ne usklade sa međunarodnim standardima.

Treba istaći, da su iskustva iz psihijatrijskih zloupotreba u bivšim komunističkim državama bila katalizator za kasnija istraživanja i mere da se u svetu van komunističkih država, poboljša položaj psihijatrije, da se otkriju postojeće i spreče nove eventualne zloupotrebe.

Da navedemo i to da su borci za ljudska prava u Jugoslaviji bili zbunjeni i iznenađeni kada su otkrili da su metodi i procedure zloupotrebe psihijatrije u političke svrhe u SFRJ i SSSR-u bili takoreći identični, ali je njihovo iznenađenje bilo jos veće, kada su te sličnosti otkrili i u zloupotrebama psihijatrije van bloka komunističkih država (npr. u Južnoj Africi).

Nažalost, u SR Jugoslaviji posle raspada SFRJ, ratova, krize, doslo je do istinskog slabljenja pravne države, ovaj trend nije mimoišao ni psihijatriju, tako ima i dalje ovakvih zloupotreba.

Prijavite zločine i kršenja ljudskih prava u psihijatriji

Ako znate slučajeve kršenja ljudskih prava u psihijatriji ili kroz pojedinačne psihijatre ili slučajeve silovanja pacijenata od strane psihijatara, slučajeve ubistava i samoubistava, korupciju u psihijatriji, korupciju pravosuđa kroz psihijatriju i bilo koja druga kriminalna djela, kontaktirajte nas i prijavite zločin.